Passa ai contenuti principali

Incipit del De ira di Seneca De ira, I, 1-3

Seneca De ira, I, 1-3 

Exegisti a me, Novate, ut scriberem quemadmodum posset ira leniri, nec inmerito mihi videris hunc praecipue adfectum pertimuisse maxime ex omnibus taetrum ac rabidum. Ceteris enim aliquid quieti placidique inest, hic totus concitatus et in impetu est, doloris armorum, sanguinis suppliciorum minime humana furens cupiditate, dum alteri noceat sui neglegens, in ipsa inruens tela et ultionis secum ultorem tracturae avidus. Quidam itaque e sapientibus viris iram dixerunt brevem insaniam; aeque enim inpotens sui est, decoris oblita, necessitudinum immemor, in quod coepit pertinax et intenta, rationi consiliisque praeclusa, vanis agitata causis, ad dispectum aequi verique inhabilis, ruinis simillima quae super id quod oppressere franguntur. Ut scias autem non esse sanos quos ira possedit, ipsum illorum habitum intuere; nam ut furentium certa indicia sunt audax et minax vultus, tristis frons, torva facies, citatus gradus, inquietae manus, color versus, crebra et vehementius acta suspiria, ita irascentium eadem signa sunt

ANALISI DEL PERIODO

Exegisti a me, Novate = PRINCIPALE

ut scriberem = COMPLETIVA VOLITIVA

quemadmodum posset ira leniri = INTERROGATIVA INDIRETTA

nec inmerito mihi videris = COORDINATA COPULATIVA = videor COSTRUZIONE PERSONALE: il soggetto di videor è TU sottinteso in caso nominativo, con cui videor si accorda in genere e numero (videris). Da videor, poi, dipende un infinito (pertimuisse), che forma un'infinitiva soggettiva (hunc praecipue adfectum pertimuisse maxime ex omnibus taetrum ac rabidum). Inoltre, la persona alla quale sembra è al caso dativo (mihi).

hunc praecipue adfectum pertimuisse maxime ex omnibus taetrum ac rabidum = INFINITIVA SOGGETTIVA.

Ceteris enim aliquid quieti placidique inest = coordinata esplicativa

hic totus concitatus et in impetu est, doloris armorum, sanguinis suppliciorum minime humana furens cupiditate

dum alteri noceat = temporale simultaneità

sui neglegens =  relativa implicita

in ipsa inruens tela et ultionis secum ultorem tracturae avidus =

Quidam itaque e sapientibus viris iram dixerunt brevem insaniam = coordinata

aeque enim inpotens sui est, decoris oblita, necessitudinum immemor = coordinata esplicativa

in quod coepit pertinax et intenta, rationi consiliisque praeclusa, vanis agitata causis, ad dispectum aequi verique inhabilis, ruinis simillima = relativa

quae super id quod oppressere franguntur = relativa

Ut scias = finale

autem = coordinata avversativa

non esse sanos = subordinata infinitiva oggettiva

quos ira possedit = relativa propria

ipsum illorum habitum intuere = subordinata infinitiva oggettiva

nam ut furentium certa indicia sunt audax et minax vultus, tristis frons, torva facies, citatus gradus, inquietae manus, color versus, crebra et vehementius acta suspiria = coordinata esplicativa

ita irascentium eadem signa sunt = proposizione comparativa

ANALISI LOGICA + GRAMMATICALE

Exegisti = 2 pers. sing. perfetto indicativo attivo da exigo, is, egi, actum, ere 3

a me = compl. di origine/provenienza a/ab + abl masch sing pronome personale di 1 pers sing ego, mei, mihi, me, me

Novate = compl. di vocazione Voc MASCH SING Novatus, i 2

Ut = congiunz. Completiva volitiva

scriberem = 1 pers sing IMPERFETTO CONGIUNTIV ATTIVO scribo, is, scripsi, scriptum, ere 3

quemadmodum = avverbio interrogativo

posset = 3 pers sing IMPERFETTO CONGIUNTIVO da possum, potes, potui, posse, composto di sum, verbo servile

ira = soggetto NOM FEMM SING ira, ae 1

leniri = infinito presente passivo da lenio, is, lenii, itum, ire 4

nec = negazione

immerito = dativo masch sing attibuto riferito a mihi

mihi = dativo masch sing pronome personale di 1 pers sing ego, mei, mihi, me, me

videris = 2 pers sing PRESENTE INDICATIVO ATTIVO da VIDEOR, ERIS, VISUS SUM, ERI 2 COSTRUZIONE PERSONALE

hunc = compl. oggetto ACC MASCH SING hic, haec, hoc

praecipue = avverbio

affectum = compl. oggetto ACC MASCH SING us, us 4

pertimuisse = infinito perfetto attivo da pertimeo, es, timui, - , ere 2

maxime = avverbio grado superlativo

ex omnibus = compl. partitivo ex + abl neutr plur da omnis, e aggettivo di 2° classe

taetrum ac rabidum = attributi predicativi dell’oggetto affectum ACC NEUTRO SING da taetrus, a, um e rabidus, a, um

Ceteris = dativo di possesso DAT NEUTR PLUR ceteri, ae, a

enim = congiunz. Esplicativa

aliquid = soggetto NOM NEUTRO SING pronome indefinito aliquis, aliquid

quieti placidique = attributi riferiti ad aliquid con valore di compl. di limitaz. ABL NEUTR SING quies, quietis

inest = 3° pers sing PRESENTE INDICATIVO insum, ines, infui, inesse composto di sum

hic totus = soggetto NOM MASCH SING

concitatus

et = cong. copulativa

in impetu = compl. Stato in luogo IN + ABL impetus, us 4

est = 3° pers sing PRES IND sum, es, fui, esse

doloris = compl. specific. GEN MASCH SING dolor, is 3

armorum = compl. specific. GEN NEUTR PLUR arma, orum pluralia tantum di 2

sanguinis = compl. specific. GEN MASCH SING sanguis, sanguinis 3

suppliciorum = compl. specific. GEN NEUTR PLUR supplicium, ii 2

minime = avverbio grado superlativo

humana cupiditate = compl. Di causa interna ABL FEMM SING cupiditas, atis 3 + humanus, a, um

furens = predicativo del soggetto NOM masch SING furens, entis

dum = congiunz. Temporale

alteri = compl. Di termine DAT MASCH SING alter, a, um aggettivo pronominale

noceat  = 3a pers sing PRESENTE CONGIUNTIVO ATTIVO noceo, es, nocui, -, ere 2

sui = compl. di specif. GEN MASCH SING pronome personale 3° pers. sing. sui, sibi, se, se

neglegens = predicativo del soggetto NOM masch SING neglegens, entis

in ipsa tela = compl. di moto a luogo IN + ACC NEUTR PLUR telum, i 2 + ipse, a, um

inruens = participio presente da inruo predicativo del soggetto NOM masch SING inruens, entis

et = congiunz. copulativa

ultionis = compl. Di specific. GEN FEMM SING Ultio, onis 3

secum = compl. di compagnia CUM + ABL MASCH SING pronome personale 3° pers. sing. sui, sibi, se, se

ultorem = compl. oggetto ACC MASCH SING ultor, is 3

(ultionis, ultiorem = FIGURA ETIMOLOGICA)

tracturae = participio futuro GEN FEMM SING riferito a ultionis (anastrofe) da traho, is, traxi, tractum, ere 3

avidus =  predicativo del soggetto NOM MASCH SING avidus, a, um

Quidam = soggetto NOM MASCH SING pronome indefinito quidam, quaedam, quiddam

itaque = congiunz. esplicativa

e sapientibus viris  = complem. Partitivo e/ex + ABL MASCH PLUR vir, viri 2 + sapiens, entis 

iram = compl. oggetto ACC FEMM SING ira, ae

dixerunt = 3° pers plur PERFETTO INDICATIV ATTIVO dico, is, dixi, dictum, ere 3

brevem insaniam = compl. predicativo dell’oggetto iram ACC FEMM SING insania, ae;

aeque = avverbio

enim = congiunz. esplicativa

inpotens = attributo dell’ira NOM FEMM SING

sui = compl. di specific. GEN MASCH SING pronome personale 3° pers. sing. sui, sibi, se, se

est = 3a pers sing SUM

decoris = compl. di specific. GEN MASCH SING

oblita = attributo dell’ira NOM FEMM SING

necessitudinum = compl. di specific. GEN FEMM PLUR

immemor = = attributo dell’ira NOM FEMM SING

in quod = moto a luogo pronome relativo IN + ACC NEUTR SING qui, quae, quod

coepit = 3° pers sing PERF INDICATIVO ATTIVO coepio, is, coepi, coeptum, ere 3

pertinax  = attributo dell’ira NOM FEMM SING

et = congiunz. copulativa

intenta= attributo dell’ira NOM FEMM SING

rationi = compl. di termine dativo femm sing ratio, onis 3

consiliisque = compl. di termine dativo neutr plur consilium, ii 2

praeclusa = attributo dell’ira NOM FEMM SING

vanis causis = dat femm plur

agitata = attributo dell’ira NOM FEMM SING

ad dispectum = AD + ACC retto da agitata, dispectum = participio perfetto da despicio PARTICIPIO SOSTANTIVATO

aequi = compl. di specific. GEN NEUTR SING aggettivo sostantivato aequus, a, im

verique = = compl. di specific. GEN NEUTR SING aggettivo sostantivato verus, a, um

inhabilis, ruinis simillima quae super id quod oppressere franguntur.

Ut = CONGIUNZ FINALE (insieme a Scias)

Scias = 2° pers sing PRESENTE CONGIUNTIVO scio, is, ivi, itum, ire 4

autem = congiunzione avversativa

non = negazione

esse = INFINITO PRES sum

sanos = parte nominale ACC MASCH PLUR sanus, a, um

quos  = compl. oggetto ACC MASCH PLUR pronome relativo qui, quae, quod

ira = soggetto NOM FEMM SING ira, ae 1

possedit = 3° pers. sing. PERFETTO INDICAT ATTIVO possideo, es, sedi, sessum, ere 2

ipsum habitum =

illorum = compl. di specific. GEN MASCH PLUR ille, illa, illud

intuere INFINITO PRES ATTIVO intuo;

nam = congiunzione esplicativa

ut = congiunzione avverbiale, = “come” (ut in correlazione con ita) Proposizione comparativa

furentium = compl. di specific. GEN

certa indicia = parte nominale NOM NEUTR PLUR indicium, ii 2 + certus, a, um

sunt = COPULA 3a pers plur PRESENTE INDIC sum

audax et minax vultus = soggetto NOM MASCH SING  vultus, us 4 + audax, audacis + minax, acis

tristis frons = soggetto NOM FEMM SING frons, frontis 3 + tristis, e

 torva facies = soggetto NOM FEMM SING facies, ei 5 + torvus, a, um

citatus gradus = soggetto NOM MASCH SING gradus, i 2 + citatus, a, um

inquietae manus = soggetto NOM FEMM PLUR manus, us 4 +

color versus = soggetto NOM MASCH SING

crebra et acta suspiria = soggetto NOM NEUTR PLUR

vehementius = avverbio grado comparativo

ita = congiunzione avverbiale, = “così” (ut in correlazione con ita) Proposizione comparativa irascentium = compl. di specificaz. GEN MASCH PLUR irascens, entis PARTICIPIO PRESENTE SOSTANTIVATO

eadem =

signa sunt = PRED. NOMIN. 3° pers plur PRES INDIC di sum + NOM NEUTR PLUR di signum, i.

Esigesti da me, o Novato, che scrivessi come l’ira possa essere placata, e non a torto mi sembra tu abbia temuto soprattutto fra tutte questa passione, la più spaventosa e violenta. Infatti, nelle altre vi è qualcosa di quieto e placido, questa è tutta intensa e nell’impeto, furiosa per la brama nient’affatto umana di dolore di armi, di sangue di supplizi, mentre nuoce a un altro noncurante di se stessa, avventandosi sulle stesse armi e avida di vendetta destinata a trascinare con sé il vendicatore. Pertanto alcuni degli uomini sapienti chiamarono l’ira una follia di breve durata; è infatti allo stesso modo non padrona di sé, dimentica del decoro, immemore dei rapporti sociali, ostinata e cocciuta in ciò che ha cominciato, preclusa alla ragione e alla riflessione, scossa da futili motivi, incapace di distinguere il giusto e il vero, molto simile alle rovine che si abbattono su ciò che hanno travolto. Affinché tu sappia che quelli che l’ira possiede non sono sani di mente, osserva l’atteggiamento stesso di quelli; infatti come le prove certe dei folli sono l’espressione risoluta e minacciosa, la fronte aggrottata, il volto truce, l’andatura precipitosa, le mani irrequiete, il colorito alterato, respiri frequenti ed emessi in maniera piuttosto intensa, così gli stessi sono i segni di chi si adira.

I,1 O Novato, hai voluto a tutti i costi che io trattassi del rimedio all'ira e, in effetti, mi pare che tu abbia decisamente temuto questa passione, ch'è - fra tutte - la più ripugnante e la più sfrenata.
Nelle altre, infatti, si mantiene comunque una certa temperanza; mentre questa, invece, è tutta un fuoco e brucia nel tormento furioso dello sdegno e del rancore, folle d'un delirio disumano di armi sangue supplizi, decisa a nuocere agli altri mentre di sé non si cura: con veemenza si espone impavida perfino alle armi, bramosa di una vendetta che pur trascinerà con sé il vendicatore.

I,2 Per tal motivo, certuni sapienti han definito l'ira una pazzia rapsodica; e infatti, allo stesso tempo, essa non è padrona di sé, mette da parte il decoro, trascura i rapporti sociali, testardamente presa e coinvolta verso ciò che ha cominciato, refrattaria al buon senso e ai buoni propositi, resa inquieta da futili motivi, incapace di discernere ciò ch'è giusto e ciò ch'è vero, in tutto simile alle macerie, che rovinano su ciò che hanno già travolto.

I,3 Allora, affinché ti sia chiaro che quelli invasati dall'ira non sono affatto individui normali, osserva già, di per sé, il loro aspetto; come, infatti, uno sguardo sfrontato e minaccioso, una fronte aggrottata, un volto truce, un andamento sconnesso, uno smanacciare frenetico, un colorito alterato, un respiro affannoso e veloce son sintomi manifesti di pazzia, così, praticamente identici, si delineano i segni dell'ira.

Commenti

Post popolari in questo blog

MARZIALE, Per la morte della piccola Eròtion

TRADUZIONE CONTRASTIVA: MARZIALE, Per la morte della piccola Eròtion Epigramma V, 34 Hanc tibi, Fronto pater, genetrix Flaccilla, puellam oscula commendo deliciasque meas, parvola ne nigras horrescat Erotion umbras oraque Tartarei prodigiosa canis. Impletura fuit sextae modo frigora brumae, vixisset totidem ni minus illa dies. Inter tam veteres ludat lasciva patronos et nomen blaeso garriat ore meum. Mollia non rigidus caespes tegat ossa nec illi, terra, gravis fueris : non fuit illa tibi. TRADUZIONI A CONFRONTO TRADUZIONE 1 A te, babbo Frontone, a te, mamma Flaccilla, io pienamente affido questa povera bimba, oggetto dei miei baci e delle gioie mie. Cara piccina! Ch'ella non provi terrore delle Ombre, né delle orrende fauci di Cerbero infernale. Avrebbe ora compiuto il suo sesto gelido inverno, s'ella fosse vissuta altri sei giorni ancora. Oh! Fra i suoi buoni vecchi che ella giochi e ripeta i capricci, e il mio nome balbetti c

I complici di Catilina, Sallustio, 14 I seguaci di Catilina

I complici di Catilina  TESTO LATINO  - S allustio, De coniuratione Catilinae, 14. In tanta tamque corrupta civitate Catilina, id quod factu facillimum erat , omnium flagitiorum atque facinorum circum se tamquam stipatorum catervas habebat . Nam quicumque impudicus adulter ganeo manu ventre pene bona patria laceraverat , quique alienum aes grande conflaverat , quo flagitium aut facinus redimeret , praeterea omnes undique parricidae sacrilegi convicti iudiciis aut pro factis iudicium timentes , ad hoc quos manus atque lingua periurio aut sanguine civili alebat , postremo omnes quos flagitium egestas conscius animus exagitabat , ii Catilinae proximi familiaresque erant . Quod si quis etiam a culpa vacuus in amicitiam eius inciderat , cotidiano usu atque illecebris facile par similisque ceteris efficiebatur . Sed maxime adulescentium familiaritates appetebat : eorum animi molles etiam et [aetate] fluxi dolis haud difficulter capiebantur . Nam ut cuiusque studium ex aetate flagrabat

Un comandante esorta i suoi soldati

VERSIONE DI LATINO Nondum certa Romanis victoria erat ; alia iis supererat moles. Namque multitudo Gallorum, sensum omnem damni exsuperans , integros milites  adversus victorem hostem ciebat ; steterunt que suppresso impetu Romani , et quia iterum fessis subeunda dimicatio erat et quod consul, dum inter primores incautus agitat , laevo umero materi prope traiecto , cesserat parumper ex acie. Iamque omissa cunctando victoria erat , cum consul, vulnere alligato , revectus ad prima signa, "Quid statis , milites?" inquit .«Non cum Latino Sabinoque hoste res est , quem victum armis socium ex hoste fecistis ; in beluas strinximus ferrum; hauriendus aut dandus est sanguis. Propulistis a castris, supina valle praecipites egistis , stratis corporibus hostium superstatis ; complete eadem strage campos qua montes replevistis . Nolite exspectare dum stantes vos fugiant ; inferenda sunt signa et vadendum in hostem». His adhortationibus iterum coorti , milites Romani pellunt loco primos