Passa ai contenuti principali

Esame di Maturità 2025 Cicerone

Amor enim, ex quo amicitia nominata est, princeps est ad benevolentiam coniungendam. Nam utilitates quidem etiam ab eis percipiuntur saepe, qui simulatione amicitiae coluntur et observantur temporis causa. In amicitia autem nihil fictum est, nihil simulatum et, quidquid est, id est verum et voluntarium.Quapropter a natura mihi videtur potius quam ab indigentia orta amicitia, applicatione magis animi cum quodam sensu amandi, quam cogitatione quantum illa res utilitatis esset habitura. Quod quidem quale sit, etiam in bestiis quibusdam animadverti potest, quae ex se natos ita amant ad quoddam tempus et ab iis ita amantur, ut facile earum sensus appareat. Quod in homine multo est evidentius, primum ex ea caritate, quae est inter natos et parentes, quae dirimi nisi detestabili scelere non potest, deinde, cum similis sensus extitit amoris, si aliquem nacti sumus, cuius cum moribus et natura congruamus, quod in eo quasi lumen aliquod probitatis et virtutis perspicere videamur. Nihil est enim virtute amabilius, nihil quod magis adliciat ad diligendum, quippe cum propter virtutem et probitatem etiam eos, quos numquam vidimus, quodam modo diligamus".


 Il Laelius de amicitia è un dialogo filosofico composto da Cicerone nel 44 a.C., in un momento di profonda crisi personale e politica, poco prima della sua morte.

Il testo, ambientato nel 129 a.C. e dedicato all’amico Attico, presenta un confronto tra Gaio Lelio e Scipione Emiliano sull’essenza dell’amicizia.

Cicerone sceglie il sermo cotidianus, un linguaggio semplice e accessibile, per coinvolgere anche lettori non specialisti. La struttura argomentativa, pur articolata, è guidata da una rete efficace di connettivi logici che riflettono l’impegno a coniugare rigore e chiarezza.

La doppia natura dell’amicizia

Nella filosofia greca, l’amicizia è un legame intimo, basato sull’affinità elettiva e la condivisione della vita morale, vissuto per lo più in ambito privato. Cicerone ne raccoglie l’eredità, ma la rielabora secondo la sensibilità romana, conferendole una duplice dimensione: da un lato, ne custodisce la sfera affettiva e individuale, condizione essenziale della sua autenticità; dall’altro, la eleva a vincolo civile e politico, in grado di rafforzare l’etica collettiva e contribuire all’armonia dello Stato.


I viri boni

Attraverso Lelio, Cicerone individua nella fides — fiducia reciproca e rispetto degli impegni — il fondamento dell’amicizia autentica, che si manifesta come benevolenza e affetto genuini. L’amicizia diventa così espressione del consensus omnium bonorum, un’unità d’intenti tra uomini virtuosi, che consolida la coesione della res publica. In quest’ottica, l’amicizia è un valore supremo, secondo solo alla sapienza.


Amicitia e amor

Il dialogo si apre con una riflessione sull’etimologia della parola amicitia, che deriva da amor — inteso dai Romani non come semplice amore romantico, ma come forza originaria, istintiva, più legata alla natura che all’utilità. L’amicizia autentica nasce da una disposizione spontanea del cuore, non da calcolo o convenienza.


Contro la simulatio

Cicerone contrappone l’amicizia vera alla finzione interessata. Lelio afferma: “In amicitia nihil fictum est, nihil simulatum...” L’amicizia è integrità vissuta: ogni tornaconto è, al massimo, un effetto collaterale, mai la causa del legame.

Il seme naturale dell’amicizia

Natura potius quam indigentia...” — l’amicizia nasce dalla natura umana, non dal bisogno. In tal senso, anticipa l’idea dell’amore come dono: un atto gratuito, libero da aspettative.

Anche gli animali...

Cicerone osserva che perfino alcune bestie mostrano cura per i propri piccoli. È un richiamo all’etologia ante litteram: esiste una naturale inclinazione all’altro, che precede la razionalità e fonda biologicamente l’amicizia.


Le radici domestiche

“In homine... amor in liberos inest.” — L’amore tra genitori e figli rappresenta, secondo Cicerone, la prima forma di amicizia, un vincolo sacro e istintivo, che si riflette poi nei legami sociali.


L’attrazione della virtù

“Nihil est enim virtute amabilius...” — Nulla conquista il cuore quanto la virtù. È essa che ci spinge ad amare persino gli sconosciuti, riconoscendo in loro una comune integrità.


Commenti

Post popolari in questo blog

MARZIALE, Per la morte della piccola Eròtion

TRADUZIONE CONTRASTIVA: MARZIALE, Per la morte della piccola Eròtion Epigramma V, 34 Hanc tibi, Fronto pater, genetrix Flaccilla, puellam oscula commendo deliciasque meas, parvola ne nigras horrescat Erotion umbras oraque Tartarei prodigiosa canis. Impletura fuit sextae modo frigora brumae, vixisset totidem ni minus illa dies. Inter tam veteres ludat lasciva patronos et nomen blaeso garriat ore meum. Mollia non rigidus caespes tegat ossa nec illi, terra, gravis fueris : non fuit illa tibi. TRADUZIONI A CONFRONTO TRADUZIONE 1 A te, babbo Frontone, a te, mamma Flaccilla, io pienamente affido questa povera bimba, oggetto dei miei baci e delle gioie mie. Cara piccina! Ch'ella non provi terrore delle Ombre, né delle orrende fauci di Cerbero infernale. Avrebbe ora compiuto il suo sesto gelido inverno, s'ella fosse vissuta altri sei giorni ancora. Oh! Fra i suoi buoni vecchi che ella giochi e ripeta i capricci, e il mio nome balbetti c...

I complici di Catilina, Sallustio, 14 I seguaci di Catilina

I complici di Catilina  TESTO LATINO  - S allustio, De coniuratione Catilinae, 14. In tanta tamque corrupta civitate Catilina, id quod factu facillimum erat , omnium flagitiorum atque facinorum circum se tamquam stipatorum catervas habebat . Nam quicumque impudicus adulter ganeo manu ventre pene bona patria laceraverat , quique alienum aes grande conflaverat , quo flagitium aut facinus redimeret , praeterea omnes undique parricidae sacrilegi convicti iudiciis aut pro factis iudicium timentes , ad hoc quos manus atque lingua periurio aut sanguine civili alebat , postremo omnes quos flagitium egestas conscius animus exagitabat , ii Catilinae proximi familiaresque erant . Quod si quis etiam a culpa vacuus in amicitiam eius inciderat , cotidiano usu atque illecebris facile par similisque ceteris efficiebatur . Sed maxime adulescentium familiaritates appetebat : eorum animi molles etiam et [aetate] fluxi dolis haud difficulter capiebantur . Nam ut cuiusque studium ex aetate f...

Un comandante esorta i suoi soldati

VERSIONE DI LATINO Nondum certa Romanis victoria erat ; alia iis supererat moles. Namque multitudo Gallorum, sensum omnem damni exsuperans , integros milites  adversus victorem hostem ciebat ; steterunt que suppresso impetu Romani , et quia iterum fessis subeunda dimicatio erat et quod consul, dum inter primores incautus agitat , laevo umero materi prope traiecto , cesserat parumper ex acie. Iamque omissa cunctando victoria erat , cum consul, vulnere alligato , revectus ad prima signa, "Quid statis , milites?" inquit .«Non cum Latino Sabinoque hoste res est , quem victum armis socium ex hoste fecistis ; in beluas strinximus ferrum; hauriendus aut dandus est sanguis. Propulistis a castris, supina valle praecipites egistis , stratis corporibus hostium superstatis ; complete eadem strage campos qua montes replevistis . Nolite exspectare dum stantes vos fugiant ; inferenda sunt signa et vadendum in hostem». His adhortationibus iterum coorti , milites Romani pellunt loco primos...